Suriya Türkmən Dərnəkləri Federasiyasının sədri Tarik Sulo Cevizci fevralın sonunda Dəməşqdə keçirilən Suriya Milli Dialoq Konfransında iştirak edib. Həm tədbir haqqında, həm də Suriya türkmənlərinin hazırkı vəziyyəti və gələcəyi haqqında fikirlərini öyrənmək üçün Tarik bəyə bir neçə sual ünvanladıq.

- Fevralın 25-də Suriyanın paytaxtı Dəməşq şəhərində ölkənin fərqli bölgələrindən olan müxtəlif etnik, dini və məzhəb qruplarını təmsil edən 550 nəfərin iştirakı ilə Suriya Milli Dialoq Konfransı keçirildi. Prezident sarayında keçirilən konfransa Suriya türkmənləri də 20 nəfər nümayəndə ilə qatılmışdı. Konfrans zamanı iştirakçılar 6 müxtəlif komissiyaya bölündülər. İclasın sonunda hər bir komitə öz nəticələrini təqdim etdi. Bu çıxışlar iclasın sonunda toplanaraq yekun bəyannaməyə daxil edildi.

- Konfransın yekun sənədində nələr var? Yeni Suriya ilə bağlı hansı qərarlar alındı?

- Yekun bəyannamə 17 maddədən ibarət idi. Bu maddələr ümumilikdə ölkənin yeni formasını və iş prinsiplərini təşkil edir. Bu yazılarda heç bir etnik, dini və ya məzhəb qruplarına istinad edilmir. Burada adətən vətəndaşlıq prinsipi vurğulanır.

Bu yekun bəyannamədə nə başqa etnik qruplara istinad edilir, nə də türkmənlərə.

- Suriya türkmənləri ilə hazırkı hakimiyyət arasında əlaqələr hansı səviyyədədir? Yeni hökumətdən türkmənlərlə bağlı hansı müsbət addımları gözləyə bilərik?

- Suriya türkmənləri bütün sərmayələrini müharibə zamanı Fərat Qalxanı bölgəsinə etdiklərindən İdlib bölgəsində yaşayan və varlığı olan HTŞ ilə heç bir əlaqə qurmadılar. Xüsusən də HTŞ-nin terrorçular siyahısında olması türkmənlərlə əlaqələrin inkişafına ciddi maneə olub. Çünki dekabrın 8-dən sonra Dəməşqdə hakimiyyəti ələ keçirən HTŞ ilə türkmənlər arasında münasibətlər demək olar ki, sıfır nöqtəsində idi. Əslində, Fərat Qalxanı bölgəsində türkmən əsilli bəzi siyasətçilərin yanlış hərəkətləri və yanlış siyasətləri HTŞ ilə türkmənlər arasında uçuruma səbəb olub. Hazırda Dəməşqdə hakimiyyətdə olan HTŞ bu mənfi münasibətlərə görə türkmənlərə heç bir imtiyaz verməyib. Üstəlik, prezident Ahmet Şara indiyədək Türkmənistanın siyasi və ya vətəndaş təşkilatları ilə görüşməyib.

- Necə düşünürsünüz, bu vəziyyəti aradan qaldırmaq mümkün olacaq?

- Türkmənlər Suriyada 1200 ildir yaşayırlar. Bu coğrafiya türklərin Anadoluya, Balkanlara və Şimali Afrikaya dağılması üçün mühüm bir mərkəz rolunu oynadı. Suriyada türkmənlər bütün ölkəyə yayılmışdır. Onların əhalisi ən azı 3,5 milyona qədərdir. Türkmənlər ərəblərdən sonra ikinci ən böyük etnik qrupu təşkil edir.

Onlar əsasən Hələb, Latakiya, Rakka, Həma, Homs, Qolan və Dəməşq valiliklərində yaşayırlar. 1918-ci ildə imzalanan Mudros müqaviləsi ilə Suriya türkmənləri tək qaldı. Bu tarixdən sonra hakimiyyətə gələn bütün işğalçı qüvvələr və rejimlər Suriya türkmənlərinə mənfi yanaşdı. Çünki Suriya türkmənlərini türk dövlətlərinin qalıqları və Türkiyə Cümhuriyyətinin əlavəsi olaraq görürdülər, onlara düşmən kimi baxılırdı. Bu səbəbdən türkmənlərə heç bir ictimai, iqtisadi, mülki və siyasi formasiyalar qurmağa icazə verilmədi. Bəəs və Əsəd rejimlərinin bu siyasətlərinə görə 2011-ci ildə başlayan inqilabla Suriya türkmənləri məzlumun tərəfində, zalımın əleyhinə mövqe tutaraq Suriya inqilabında iştirak etdilər. Onlar bu inqilabda mübarizələr aparıb, fədakarlıqlar edib, çoxlu itkilər veriblər. Bu münasibətə görə türkmənlər rejim və terror təşkilatları tərəfindən didərgin salınmış, etnik təmizləməyə, kütləvi qətllərə məruz qalmış, dövlətdən və sistemdən sıxışdırılıb çıxarılmışdır. Bu səbəbdən Suriya türkmənləri illərlə cahil, kasıb, kimsəsiz və dağınıq vəziyyətdə qalıblar. Bu siyasətlərə görə türkmənlər 2011-ci ildə böyük təcrübəsizliklə prosesə girdilər. Orduda az sayda olan türkmənlər Rejimin assimilyasiya və təcrid siyasəti nəticəsində ordudan qovulmuş, Orduda demək olar ki, türkmən qalmamışdır.

- Türkmənlərin Bəşər Əsəddən sonra Suriyadakı mövqeləri güclənə bilərmi? Hazırkı mövcud şəraitin dəyişməsi ehtimalı varmı?

- Suriya dekabrın 8-dən yeni dövrə qədəm qoyub. Bu dövr Suriya türkmənləri üçün çoxlu imkanlar yaradır. Yeni dövr çoxlu imkanlarla yanaşı bəzi təhlükələri də ehtiva edir. Türkmənlər yeni bir danışıq və strategiya hazırlayıb keçmişin və sınanmış xalqın siyasətlərinə davam etməsələr, Suriya türkmənləri 100 illik tarixi fürsəti əldən verəcəklər. Bu səbəbdən Suriya türkmənlərinin keçmişdən dərs almaları, yeni bir təşkilatda birləşməli və yeni bir ritorika inkişaf etdirmələri lazımdır. Əks halda türkmənlərin yeni prosesdə iştirak şansı olmayacaq. Yeni rejimin Suriya türkmənləri üçün ehtiyat planı yoxdur. Ancaq Suriya türkmənlərini təmsil edən qurum və şəxslər Dəməşq tərəfindən qəbul edilmir. Türkmənlərin həmsöhbət kimi qəbul edəcəyi, Dəməşqin həmsöhbət kimi qəbul edəcəyi, Türkiyənin də dəstəkləyəcəyi yeni bir quruluşun qurulması qaçılmazdır.